Là người sáng lập và điều hành Tự Lực Văn Đoàn, nhà giáo, nhà báo, nhà văn Nhất Linh có họ tên Nguyễn Tường Tam (1906 -1963) ẩn chứa bao điều mà hậu thế dần "giải ảo".
Giấy tờ tùy
thân của Nguyễn Tường Tam, chẳng hạn thẻ căn cước số F13108 được cấp ngày
19/2/1951, ghi ngày sinh 1/2/1905. Website của Bộ Ngoại giao Việt Nam có kỷ yếu
lãnh đạo, ghi nhận về Bộ trưởng Ngoại giao nước ta từ ngày 2/3 - 3/11/1946 là
Nguyễn Tường Tam, bí danh Nhất Linh, sinh ngày 25/7/1905. Kỳ thực, Nhất Linh
không phải bí danh mà là bút danh và Nguyễn Tường Tam chào đời muộn hơn.
Nguyễn Thị
Thế đã viết "Hồi ký họ Nguyễn Tường" (NXB Sóng, Sài Gòn, 1974) cho rằng
anh ruột mình là Nhất Linh từng làm lại giấy khai sinh nhằm đủ tuổi dự thi, chứ
chính xác thì Nguyễn Tường Tam lọt lòng năm Bính Ngọ 1906. Con trai của Nguyễn
Tường Tam là Nguyễn Tường Thiết, tác giả hồi ký "Nhất
Linh, cha tôi" (NXB Văn Việt, California, 2006; NXB Phụ Nữ Việt Nam tái bản,
Hà Nội, 2020), trong bài "Hai vẻ đẹp của cha tôi" đăng trên tạp chí
Văn Hóa Nghệ An 21/9/2012, cước chú: "Nguyễn Tường Tam sinh ngày 25/7/1906
nhưng bởi muốn đủ tuổi để đi thi, ông đã làm lại giấy khai sinh tăng thêm 1 tuổi,
do đấy trên giấy tờ ghi ngày sinh là 1/2/1905".
Tuổi
không thật, tên rất… long lanh
Ông Nguyễn
Tường Chiếu, tên khác là Nhu, từng làm Thông phán Tòa sứ Pháp tại Lào nên thường
được gọi Phán Nhu, kết hôn với bà Lê Thị Sâm, sinh 7 con nơi huyện Cẩm Giàng, tỉnh
Hải Dương. 7 con ấy gồm 6 trai, 1 gái, với năm sinh trong đôi ngoặc đơn ghi
theo hồi ký vừa dẫn của Nguyễn Thị Thế:
1. Nguyễn Tường
Thụy (Quý Mão 1903)
2. Nguyễn Tường
Cẩm (Giáp Thìn 1904)
3. Nguyễn Tường
Tam (Bính Ngọ 1906)
4. Nguyễn Tường
Long (Đinh Mùi 1907)
5. Nguyễn Thị
Thế (Kỷ Dậu 1909)
6. Nguyễn Tường
Vinh (Canh Tuất 1910)
7. Nguyễn Tường
Bách (Bính Thìn 1916)
Tên 7 anh chị
em ghép lại thành "Thụy Cẩm Tam Long Vinh Bách Thế" mang nghĩa 3 con
rồng bằng gấm vóc vẻ vang muôn thuở. Thêm kỳ thực nữa: Nguyễn Tường Tam sáng
tác truyện đầu tay "Nho phong" năm 1924 mới nghĩ ra chuỗi tên tiếng
Hán "hơi bị" long lanh vậy.
Nhất Linh là
con thứ 3 nên mang tên Tam, chứ ở Nam Trung Bộ gọi Bốn, còn Nam Bộ gọi Tư.
Đứa con kế
tiếp, ông Phán Nhu định gọi Tứ, nhưng ngại trùng tên bạn mình, bèn đặt tên Tư,
sau mới đổi thành Nguyễn Tường Long tức nhà văn Hoàng Đạo.
Cô con gái
thoạt mang tên Năm, chuyển ra Nguyễn Thị Thế.
Tiếp theo là
Sáu cần thi bằng Thành chung, thiếu tuổi, phải tăng năm sinh với họ tên Nguyễn
Tường Vinh, sau đổi nữa ra Nguyễn Tường Lân tức nhà văn Thạch Lam.
Nhất Linh thổi
hắc tiêu / clarinette / clarinet. Ảnh: Lê Văn Kiểm
Với sự
nghiệp giáo dục
Hà Nội có
Collège du Protectorat / trường Thành chung Bảo hộ, do Pháp thành lập năm 1908,
vì ở vùng Kẻ Bưởi nên dân chúng quen gọi trường Bưởi; nay là Trường THPT Chu
Văn An. Năm 1923, tốt nghiệp trường Bưởi xong, Nguyễn Tường Tam lấy vợ, đoạn học
trường Y năm 1924, học trường Mỹ thuật năm 1925, nhưng mỗi trường chỉ học thời
gian ngắn rồi bỏ.
Giai đoạn
1927 - 1930, Nguyễn Tường Tam du học Pháp, hoàn tất chương trình cử nhân khoa học
giáo khoa chuyên ngành lý hoá, đồng thời còn quan tâm nghiên cứu thêm về báo
chí và xuất bản.
Liciencié
ès-science d'enseignement / cử nhân khoa học giáo dục Nguyễn Tường Tam hồi
hương, liền giảng dạy vật lý và hóa học tại 2 trường Trung học tư thục Thăng
Long và Gia Long ở Hà Nội.
Giai đoạn
đó, Nguyễn Tường Tam hoạt động đa dạng, sung sức, hiệu quả. Không chỉ giảng dạy
và lãnh đạo trường Thăng Long, Nguyễn Tường Tam còn làm giám đốc tuần báo Phong
Hóa, sáng lập và điều hành Tự Lực Văn Đoàn, mở nhà xuất bản rồi nhà in Đời Nay,
sáng tác truyện ngắn và truyện dài, lại vẽ nữa.
Cây cọ
tài hoa
Một tranh
màu nước trên lụa, kích cỡ 51x92cm, ký Tam, nhan đề "Cảnh phố chợ Đông
Dương / Scène de Marché de rue Indochinois / Street Market Scene in
Indochina" xuất hiện trên sàn đấu giá "Modern and Comtemporary
Southeast Asian Paintings / Tranh Đông Nam Á hiện đại & đương đại" do
Sotheby’s Hong Kong tổ chức ngày 4/10/2010. Tên tác giả cùng năm sinh & mất
được ghi rõ "Nguyen Tuong Tam (1905-1963)", lại còn giới thiệu là
"Nhat Linh", người sáng lập "Tu Luc Van Doan / Groupe Littéraire
Autonome", lần đầu tiên có họa phẩm trên thị trường quốc tế.
Tranh
"Cảnh phố chợ Đông Dương"được phỏng đoán niên đoạn vẽ vào các năm
1926-1929, có giá khởi điểm là 200.000~250.000HKD, rồi giá gõ búa những
596.000HKD hối đoái cỡ 75.000USD.
Trong bài
"Hai vẻ đẹp của cha tôi", Nguyễn Tường Thiết bình luận: ""Cảnh
phố chợ Đông Dương" với màu sắc ấm cúng và tinh tế, với đường nét duyên
dáng trên vải lụa thanh tú đã thể hiện hết vẻ đẹp tuyệt vời của tranh lụa vốn
là nét độc đáo của trường Mỹ thuật Hà Nội. Mô tả cảnh sinh hoạt rộn rịp của một
ngôi chợ điển hình Nam Bộ, với đàn bà và trẻ con làm chủ điểm, bức tranh cho thấy
sự lưu tâm của người nghệ sĩ đối với đời sống xã hội, và có lẽ
nó hé mở cho thấy tương lai của ông sau này là người rất nhậy cảm [sic!] trước
những biến chuyển về xã hội cũng như về văn hóa của đất nước ông".
Dẫu ở đâu,
làm gì, Nguyễn Tường Tam vẫn luôn đam mê hội họa. Các tranh "Cúc
xưa"(1948), "Cathédrale de Bourges / Giáo đường Bourges" (1954),
"Lan Thanh Ngọc" (1957),"Quả lựu" (1957), "Phong cảnh
Đà Lạt" (1958)... kể cả biếm họa, mà người vẽ ký Đông Sơn hoặc Nhất Linh bằng
chữ Hán hoặc chữ quốc ngữ, nhiều bức đã công bố trên báo, có bức in bìa, có bức
in phụ bản màu, gây ấn tượng thị giác đặc trưng.
Thiển nghĩ rằng,
không chỉ là nhà giáo, nhà báo, nhà văn, mà Nhất Linh / Nguyễn Tường Tam còn là
họa sĩ.
Nguon: https://giaoducthoidai.vn/
